Niepewność w społeczeństwie współczesnym
Studium socjopedagogiczne

Opracowana monografia składa się z czterech kolejnych rozdziałów, w których podjęto analizę różnych obszarów niepewności. Uznając, że wymaga ona doprecyzowania w sferze leksykalnej i znaczeniowej, w pierwszym rozdziale przedstawiono różne sposoby definiowania i problematyzowania podstawowego terminu. Poszukując znaczenia niepewności, nakreślono dwa przeciwstawne stanowiska. Pozytywne upatruje w niej przede wszystkim czynnika rozwoju, kreatywności i innowacyjności, negatywne łączy ją zazwyczaj z zagrożeniem, niepokojem i lękiem. Podejmując natomiast próbę usystematyzowania przejawów niepewności ze względu na wybrane kryteria (m.in. liczebność, umiejscowienie, czas, możliwość osobistego doświadczania czy dostępność informacji), przedstawiono różne jej rodzaje i wymiary. Na podstawie przeprowadzonej analizy literatury opisano również wybrane czynniki, które mają wpływ na postrzeganie niepewności (tj. tolerancja niepewności i niejasności, wsparcie i zaufanie społeczne, indywidualistyczna i kolektywistyczna orientacja społeczna oraz manipulacja medialna). W podrozdziale 1.6 dokonano pogłębionej analizy porównawczej niepewności i ryzyka, uznając, że ich rozróżnienie w rzeczywistości jest często sztucznie podtrzymywane.


Na rozdział drugi złożyły się cztery kolejne podrozdziały, w których zrealizowano identyfikację źródeł niepewności. Analizując przyczyny egzystencjalne, wskazano przede wszystkim na doświadczanie przez człowieka skończoności życia, nieprzewidywalności i niemożności kontrolowania i przewidywania przyszłości. Wśród najważniejszych cywilizacyjnych źródeł wymieniono m.in. katastrofy i kryzysy ekologiczne, globalne kryzysy finansowe, wojny i konflikty zbrojne, terroryzm i totalitaryzm. Ponadto uznano, że efekty globalnych zmian i przeobrażeń będą przejawiały się poprzez konkretne zjawiska i wydarzenia w skali makrospołecznej (np. bezrobocie, bieda i ubóstwo, iluzoryczność wykształcenia, mobilność). Te z kolei przekładać się będą na codzienne życie jednostek, wyznaczając mikrospołeczne i jednostkowe źródła niepewności (np. zanik i utrata więzi społecznych, prywatyzacja życia społecznego, konieczność samodzielnego dokonywania wyborów, świadomość ryzyka i zagrożenia).


W rozdziale trzecim dokonano charakterystyki wybranych sposobów reagowania i funkcjonowania człowieka w sytuacjach niepewnych. Uznano, że w przypadku „niepewności obiektywnej” (np. śmierć, przemijanie, los, przyszłość) działania ludzi koncentrują się przede wszystkim na eliminowaniu negatywnych reakcji emocjonalnych (tj. lęk, niepokój czy panika), przyjmując stanowisko pragmatycznej akceptacji i przyzwyczajania się do tego, co nieuniknione. Większe natomiast spektrum działania zidentyfikowano w przypadku „niepewności subiektywnej”, opisując kolejno potoczne oraz naukowe i społeczne sposoby konstruowania rzeczywistości. Podejmowane działania zarówno przez jednostkę (m.in. przesądy, zabobony, wróżby, koncepcje prywatne i myślenie potoczne), jak i społeczeństwo (m.in. przewidywanie, prognozowanie, planowanie, radykalne zaangażowanie i kontrolowanie) mają na celu redukowanie poziomu niepewności.
Istotnym wynikiem przeprowadzonej analizy literatury było stwierdzenie, że w pedagogice niestety prawie w ogóle nie podejmuje się problematyki niepewności, chociaż jest ona czynnikiem dookreślającym właściwie każdą sytuację i zjawisko edukacyjne. W związku z tym ostatni, najobszerniejszy rozdział książki dotyczy właśnie edukacji wobec niepewności i wieloznaczności. Przedstawiono w nim propozycje priorytetowych działań na rzecz edukacji otwartej, podejmując m.in. rozważania na temat konieczności rozwoju nowych instytucji kształcenia, doradztwa i terapii, prowadzenia edukacji na rzecz tolerancji niepewności, uznania wątpienia jako istotnej strategii edukacyjnej, wspierania edukacji globalnej, całościowej i permanentnej, służącej dialogowi i porozumieniu w obliczu różnorodności, promowaniu edukacji wobec zagrożeń i ryzyka, wspieraniu działań mających na celu autokreację i samorealizację, podnoszenie świadomości w kontekście czasu i przestrzeni oraz oddziaływań medialnych.

Wprowadzenie 

Rozdział 1. Niepewność jako kategoria społeczna 


1.1. Wybrane sposoby definiowania i problematyzowania niepewności 
1.2. Nadawanie znaczenia niepewności 
1.3. Przejawy niepewności 
1.4. Rodzaje i wymiary niepewności 
1.5. Wybrane czynniki wpływające na sposób postrzegania niepewności 
1.5.1. Tolerancja niepewności i niejasności 
1.5.2. Wsparcie społeczne 
1.5.3. Zaufanie społeczne  …

Zobacz więcej…